Nederlandse vondsten uit de IJzertijd die op een draaibank zijn gemaakt zijn uiterst zeldzaam. Een houten kom gemaakt van els gevonden in een waterput bewijzen toch dat er in deze perioden draaibanken werden gebruikt. Op zich is het natuurlijk niet verwonderlijk dat weinig vondsten worden gedaan want hout is een van de meest kwetsbare archeologische vondstgroepen en blijft alleen bewaard onder zuurstofloze omstandigheden. Aannemelijk is ook dat veel afgedankte houten voorwerpen hun einde vonden als stookhout. In de oudheid zijn verschillende soorten draaibanken in gebruik geweest, hieronder een korte omschrijving van deze verschillende soorten draaibanken en wat achtergrond informatie erover. Deze types draaibanken maken geen continue roterende bewegingen. Het werkstuk kon dus alleen bewerkt worden als deze een aantal omwentelingen naar de draaier toe draaide. De beitel werd bij de ‘terug gaande’ omwentelingen vrij van het werkstuk gehouden.
De riemdraaibank
De vroegste illustratie van een draaibank is van een bekend Egyptisch muurreliëf dat in steen is uitgehouwen in het graf van Petosiris uit ongeveer 300 voor Christus. Dit was een eenvoudige draaibank. Eén man levert de kracht door heen en weer te trekken aan een koord of leren riem die om het werkstuk is gewikkeld, terwijl de draaier tegenover hem zit met zijn beitel op de gereedschapssteun.
De boogdraaibank
Een verbetering hierop was de boogdraaibank. (fiedelbank) Dit type draaibank kon door één persoon worden aangedreven en is in landen als India en Pakistan nog steeds in gebruik. De aandrijving bestond uit een koord die om het werkstuk is gewikkeld. Deze koord werd strak gehouden doormiddel van een buigzame stok. (‘boog’ principe) die als een ‘strijkstok’ op en neer werd bewogen.
Wipdraaibank
Dit zijn draaibanken waar de snaar om het te draaien voorwerp loopt. Het uiteinden van deze snaar is bevestigd aan een pedaal en het andere uiteinde aan een buigzame tak die erboven is geplaatst. Om nu op het pedaal te trappen zal het werkstuk ronddraaien. De buigzame tak zorgde ervoor dat na het intrappen het pedaal deze weer terug in zijn uitgangspositie kwam.
Gedraaide vondsten uit de ijzertijd zijn dus zeldzaam in Nederland en we moeten onze zoektocht voortzetten in landen om ons heen. Zo zijn inwoners uit de ijzertijd van de Engelse dorpen van Glastonbury Lake zeer bekwame houtdraaiers geweest. Opgravingen tonen aan dat deze bewoners een aantal behoorlijk grote gedraaide artefacten hebben geproduceerd, zoals spaken en naven voor wielen. Hamers, kommen, gereedschapsgrepen en kleinere items zoals deksels voor potten. Er werd geen echt draaibankbewijs ontdekt en dus kan men alleen maar aannames doen. Riem- of boogdraaibanken hadden kunnen worden gebruikt voor de kleinere artefacten, maar draaiende wielnaven zouden meer kracht vereisen dan waarschijnlijk beschikbaar zou zijn van een riemdraaibank. Het is vrijwel zeker dat hiervoor wipdraaibanken werden gebruikt om de grotere voorwerpen te produceren.
Dat ook de Romeinen bekend waren met de draaibank blijkt uit de rijkdom van zowel de prachtige gedraaide schatten als de nederige huiselijke artefacten die uit heel Europa werden teruggevonden. Een vondst uit het Romeinse fort Velsen (14-16 na Chr.) van een stuk draaiafval van buxushout laat de lokale productie van buxushouten voorwerpen op de houtdraaiersbank zien. Samen met een mogelijke gereedschapssteun voor draaigutsen of draaibeitels vormt het draaiafval de aanwijzing voor het ambacht van houtdraaier in Nederland in de Romeinse tijd.
Dat er houtenvoorwerpen in de ijzertijd werden gedraaid is dus archeologisch wel aangetoond, op wat voor soort draaibank en hoe deze er precies eruit hebben gezien blijft echter speculeren maar dat is met veel van deze vondsten en technieken.
Geraadpleegde literatuur/site’s:
- Geschichte der Drechslerei – Wanderdrechsler – mehr als nur drechseln
- History of the Lathe: part one – reciprocal motion — Stuart King
- Bronze Age Burial and a Woodturning Experiment — Stuart King
- Uit het juiste hout gesneden. Nederlandse archeologische rapporten. S. Lange
- www.woodan.nl
ijzertijdboerderij 